Έχω γράψει κάποια σύντομα κείμενα με συμβουλές και άλλες σκέψεις που θα ήθελα μια μέρα να διαβάσουν τα παιδιά μου. Στην ουσία, πρόκειται για συμπυκνωμένες σκέψεις ενός ενήλικα (εμένα), για βασικά θέματα που αφορούν όλους. Ένα από αυτά περιγράφει το πώς παίρνουμε αποφάσεις και το παραθέτω εδώ.

Πώς λαμβάνουμε αποφάσεις

Λαμβάνουμε τις αποφάσεις μας συνυπολογίζοντας τις γνώσεις και τις αξίες μας.

Οι γνώσεις μας περιγράφουν την πραγματικότητα μέσα στην οποία παίρνουμε αποφάσεις, τις επιλογές μας (δηλαδή το μέρος της πραγματικότητας που μπορούμε να επηρεάσουμε), αλλά και το τι θα συμβεί αν υλοποιήσουμε τη μία ή την άλλη επιλογή.

Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε πως αποφασίζουμε πώς θα χρησιμοποιήσουμε κάποια χρήματα που έχουμε στον τραπεζικό λογαριασμό μας. Το χρηματικό ποσό (μέρος της πραγματικότητας σχετικό την απόφαση), το αν μπορούμε να πάμε διακοπές με αυτά τα χρήματα ή να τα αφήσουμε στην τράπεζα (οι επιλογές μας), και το τι θα συμβεί αν υλοποιήσουμε τη μία ή την άλλη επιλογή (πχ. πόσα χρήματα θα μείνουν στο λογαριασμό) είναι όλα μέρος της γνώσης μας.

Η γνώση συχνά είναι αβέβαιη. Για παράδειγμα, μπορεί να γνωρίζουμε με βεβαιότητα πόσα χρήματα έχουμε στην τράπεζα, αλλά να μην είμαστε βέβαιοι για τις μελλοντικές επιπτώσεις των επιλογών μας (πχ. στις διακοπές ίσως υπάρξουν έξοδα που δεν προβλέψαμε την ώρα της απόφασης). Μπορεί επίσης η γνώση μας να είναι ελλιπής ή λάθος (π.χ., να έχουμε λάθος πληροφορία για το κόστος των διακοπών, ή να νομίζουμε ότι έχουμε λιγότερες ή περισσότερες επιλογές από αυτές που πραγματικά έχουμε).

Οι αξίες μας είναι τα κριτήρια με βάση τα οποία συγκρίνουμε διαφορετικές εκδοχές της πραγματικότητας - και άρα των αποφάσεών μας.

Για κάποιον μπορεί οι διακοπές σε πολυτελές θέρετρο να είναι όνειρο ζωής, ενώ άλλος να θεωρεί πως οι διακοπές είναι χάσιμο χρόνου και καθήκον του να αποταμιεύσει χρήματα για τα παιδιά του. Άνθρωποι με διαφορετικές αξίες θα κρίνουν διαφορετικά την ίδια απόφαση.

Για τις αποφάσεις μας, έχουν σημασία τόσο οι γνώσεις όσο και οι αξίες μας. Δυο άνθρωποι μπορεί να έχουν τις ίδιες αξίες αλλά οι αποφάσεις τους να διαφέρουν λόγω διαφορετικών γνώσεων. Στο προηγούμενο παράδειγμα, κάποιος που γνωρίζει πώς να επενδύσει τα χρήματά του σε μετοχές θα έχει μια επιπλέον επιλογή (πέρα από το ταξίδι ή την αποταμίευση) που ίσως αποφασίσει να ακολουθήσει. Αντίστοιχα, δύο άνθρωποι μπορεί να έχουν τις ίδιες γνώσεις και οι αποφάσεις τους να διαφέρουν λόγω διαφορετικών αξιών. Για παράδειγμα, δύο γιατροί μπορεί να έχουν σπουδάσει ιατρική στο ίδιο πανεπιστήμιο με τους ίδιους καθηγητές και τα ίδια βιβλία, και να έχουν την ίδια γνώση για τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία — και παρόλα αυτά, ο ένας να καπνίζει ενώ ο άλλος όχι, επειδή αξιολογούν διαφορετικά διαφορετικούς τρόπους ζωής.

Οι γνώσεις μας περιγράφουν πώς έχουν τα πράγματα και τι είναι εφικτό. Οι αξίες, από την άλλη, μας επιτρέπουν να διακρίνουμε ποιες επιλογές θεωρούμε καλές. Για καλές αποφάσεις, χρειαζόμαστε αρκετές γνώσεις (δηλαδή αρκετά ευρεία και ακριβή γνώση της πραγματικότητας, των επιλογών μας, και των συνεπειών τους), αλλά και καλές αξίες. Δώσε προσοχή και στα δύο.

Σημείωση

Από πού προήλθαν οι παραπάνω σκέψεις; Στην ουσία, περιγράφουν με απλά λόγια αυτό που συνήθως περιγράφεται πιο αφηρημένα σε μαθηματικές θεωρίες βελτιστοποίησης. Ένα πρόβλημα βελτιστοποίησης συνήθως ορίζεται με βάση κάποιες μεταβλητές, κάποιες συνθήκες που πρέπει να ικανοποιούν αυτές οι μεταβλητές, αλλά και μια αντικειμενική συνάρτηση αυτών των μεταβλητών την οποία επιθυμούμε να μεγιστοποιούμε. Δηλαδή, το πρόβλημα είναι να διαλέξουμε τις κατάλληλες τιμές των μεταβλητών, ώστε οι τιμές αυτές να ικανοποιούν τις συνθήκες, και η αντικειμενική συνάρτηση να λαμβάνει όσο πιο μεγάλη τιμή γίνεται. Στο παραπάνω κείμενο, οι επιλογές μας αντιστοιχούν στις μεταβλητές, η γνώση της πραγματικότητας αντιστοιχεί στις συνθήκες, και οι αξίες μας στην αντικειμενική συνάρτηση.